حسن تخلصحسن تخلص، انتقال از یک مطلب به مطلب دیگر، بدون التفات مخاطب به انتقال است. ۱ - تعریفاز مهم‌ترین و ظریف‌ترین اسلوب‌های بدیعی قرآن «حسن تخلص» است که به آن «تخلص» و «براعت تخلص» نیز می‌گویند و در جایی است که سخنور از کلام آغاز سخن به کلام دیگری منتقل شود که مقصود اصلی او است؛ به گونه‌ای که شنونده، متوجه این انتقال نشود، ولی معنای اصلی در ذهن او جای گیرد. این عدم توجه شنونده به انتقال، به دلیل مناسبت و شدت ارتباط میان دو کلام است. ۱.۱ - مثالزرکشی در البرهان می‌گوید: از بهترین مثال‌های حسن تخلص آیه (الله نور السماوات والارض مثل نوره کمشکاة فیها مصباح المصباح فی زجاجة الزجاجة کانها کوکب دری یوقد من شجرة مبارکة زیتونة لا شرقیة ولا غربیة یکاد زیتها یضیء ولو لم تمسسه نار نور علی نور یهدی الله لنوره من یشاء …) است. در این آیه، پنج تخلص به کار رفته است: ۱. اول «نور» و صفت آن بیان شده و سپس به بیان «زجاجه» و صفت آن تخلص یافته است. ۲. پس از ذکر «نور» و «زیت»، به «شجره» تخلص یافته است. ۳. پس از «شجره» صفت «زیت» را آورده است. ۴. سپس از صفت «زیت» به صفت «نور» و تضاعف آن تخلص یافته است. ۵. سرانجام به هدایت الهی تخلص یافته است. [۲]
معرفت، محمد هادی، ۱۳۰۹ -۱۳۸۵، التمهید فی علوم القرآن، ج۵، ص۳۹۴.
[۶]
بستانی، بطرس، ۱۸۹۸ - ۱۹۶۹، محیط المحیط قاموس مطول للغة العربیة، ص۲۴۸.
۲ - تخلص یکی از وجوه اعجازابن ابی الاصبع می‌گوید: حسن تخلص در قرآن، با دقت و شناخت وصل و فصل آیات فهمیده می‌شود. برخی از متکلمان، حسن تخلص را یکی از وجوه اعجاز شمرده‌اند ۳ - پانویس
۴ - منبعفرهنگنامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «حسن تخلص». |